Brian (26) laat zich graag interviewen. ‘Goed om te laten zien waarin ik terecht ben gekomen. En vooral: hoe ik er weer uitkom.’ Hij had een prima baan, een paar jaar geleden. Nu trouwens ook, net als zijn vrouw. Maar een tijdje zaten ze allebei zonder werk. De rekeningen stapelden zich op. Niet bij Brian zelf, maar op de deurmat van zijn buurman, waarmee hij hetzelfde huisnummer deelde. Brian: ‘Toen hij met een vuistdik pak enveloppen aankwam, schrokken we ons rot. Halverwege de stapel durfden we de rest al niet meer te openen.’ Brian deed wat zoveel jongeren doen als schulden hun hoog boven het hoofd groeien: hij stak zijn kop in het zand.
Schuldrust
Van elke vijf jongeren tussen 18 en 24 zit er ééntje in de schulden. Het gaat al snel over hoge bedragen. Soms zo hoog, dat ze er zelf niet meer uitkomen. ‘Schuld zorgt voor schaamte en stress, en staat je ontwikkeling in de weg’, vertelt Willem Los. Als schuldhulpcoach van ONSbank helpt hij jongeren in nood via persoonlijke trajecten. ‘We kijken naar het verhaal áchter de schulden. Pas dan komen er echt oplossingen, en ontstaat er rust.
Goed om te laten zien waarin ik terecht ben gekomen. En vooral: hoe ik er weer uitkom.
Boven het hoofd
De wereld van schuld
Vanaf je achttiende ben je verantwoordelijk voor je geld. Een hele opgave, want schuld ligt overal op de loer. Telefoon, internet, zorgpremie, stufi, huur, belasting, noem maar op. Niet voor niets hebben veel achttienplussers schulden. Onder mbo’ers staat de teller zelfs op 37 procent. Als je niet aflost, beland je in een bijzondere wereld. Een wereld waarin je schuld wordt verhandeld aan incassobureaus en deurwaarders, die er handig winst mee maken. Zo verandert een rekening van tweehonderd euro zomaar in duizend euro schuld.
‘Ons schuldsysteem zit apart in elkaar’, vertelt Willem Los, schuldrustcoach bij ONSbank. ‘Het is een verdienmodel, en een harde wereld voor wie erin terecht komt. Op sympathie hoef je meestal niet te rekenen. Schuld is schuld, regels zijn regels. Naar het individu wordt niet gekeken. Het punt is: schuld is juist persoonlijk. Er zit altijd een verhaal achter. Problemen thuis, een verslaving, het kan van alles zijn. Als je daar geen aandacht aan besteedt, komen mensen alleen maar dieper in de problemen.’
‘Schulden bestaan voor een groot deel uit rente en boete’, vervolgt Willem. ‘Relatief kleine issues leiden zo tot bedragen die je niet meer overziet. Het gaat al snel over tienduizenden euro’s. Wat denk je dat dit met je doet? Het ontneemt je alle perspectief. Creëert stress. Veroorzaakt vluchtgedrag. Je probeert het te vergeten. Maakt die brieven niet meer open. En schaamt je ondertussen diep. Het wordt al snel een geheim, waardoor hulp zoeken in je omgeving of bij de instanties nóg lastiger wordt. En er nóg meer boete op boete komt.’
Ze sturen je van het kastje naar de muur. Het is eigenlijk puur geluk dat ik online op ONSbank stuitte.
Zien we later wel
Layla (20) hield het thuis niet meer uit. Op haar achttiende nam ze de benen. Samen met haar vriend. Ze hadden niets, behalve de wil om er iets van te maken. Klinkt avontuurlijk, maar het viel tegen. ‘Ook op school’, vertelt Layla. ‘Toen ik hoorde dat ik bleef zitten, kwam dat hard aan. Het was altijd mijn droom om voor de klas te staan, maar het leek alsof die droom in duigen viel.’ Door teleurstelling en geldgebrek maakte ze een heftige keuze. Ze liet school achter zich om te gaan werken. Maar ook de baantjes liepen op niets uit. ‘Al snel hadden we geen woning meer en logeerden we bij vrienden.’ De rekeningen liepen intussen op. Zorgpremie, telefoon, ga zo maar door. Maand na maand, rente op rente, boete op boete.
Brians en Layla’s verhalen krijgen in grote lijnen hetzelfde vervolg. Terwijl ze zich ellendig voelen over hun schuld, loopt die alleen maar op. Zeker als er na een tijdje incassobureaus en deurwaarders aan te pas komen. Brian: ‘Ze breken je deur open. De rekening voor het slot is voor jou.’ Als ze eenmaal zover zijn om bij schuldhulp aan te kloppen, schrikken ze van de reactie. Layla: ‘Ik kreeg helemaal geen hulp, maar werd koeltjes doorverwezen. Ik voelde me een nummer.’ Brian knikt instemmend. ‘Ze sturen je van het kastje naar de muur. Het is eigenlijk puur geluk dat ik online op ONSbank stuitte.’ Layla kreeg de tip van een vriendin.
Dit programma werkt alleen als je er klaar voor bent. Bereid om je te openen, te luisteren en te leren, en vooral om mee te doen. Vaak moet ik even ergens doorheen komen bij ze. Een schild van schaamte en schuld.
Alles op tafel
Samen met twaalf andere Amsterdamse deelnemers startten Layla en Brian eerder dit jaar een traject bij ONSbank. Projectleider Hester vertelt hoe dat in zijn werk gaat. ‘We beginnen altijd met een kennismaking, waarbij iedereen z’n verhaal vertelt. Waar kom je vandaan? Wat is je overkomen? Wat voor schulden heb je? Echt álles moet op tafel. Dat is heftig, maar je krijgt er iets moois voor terug: bevrijding. Je ellende delen, en merken dat je niet de enige bent, geeft een enorme opluchting.’
‘Nog een opluchting is dat je een schuldhulpcoach krijgt. Samen breng je je schulden in kaart, en bemiddel je met schuldeisers. Het doel: de claims terugbrengen naar de oorspronkelijke schuld, zónder de boetes. Als dit lukt, wordt het probleem beheersbaar. En doordat je zelf meewerkt, leer je dat er met schuldeisers vaak best te praten valt. Je moet de telefoon durven pakken. En dan is er natuurlijk nóg een belangrijke sleutel naar een oplossing: werk vinden. Zo nodig schakelen we daar een jobcoach voor in.’
Als er eindelijk schuldrust ontstaat, is het tijd om aandacht te besteden aan de deelnemers zelf. ‘Dit doen we met een serie creatieve workshops. Zo maken de deelnemers een zelfportret in klei. Een opdracht die je letterlijk met jezelf confronteert. En die je nog iets leert: beginnen met de grote vormen en lijnen. De details komen later wel. Dit inzicht helpt je om je toekomst vorm te geven. Begin bij de grote vragen. Wie ben je, wie wil je zijn?’
Schild van schaamte en schuld
Rosana is groepscoach bij ONSbank. ‘Dit programma werkt alleen als je er klaar voor bent. Bereid om je te openen, te luisteren en te leren, en vooral om mee te doen. Vaak moet ik even ergens doorheen komen bij ze. Een schild van schaamte en schuld.’ Hierbij helpt het dat Rosana zelf ook een hoop heeft meegemaakt. ‘Op mijn negentiende werd ik zwanger, en sindsdien zorg ik in m’n eentje voor mijn dochter. Ik weet dus hoe het is om je alleen te voelen en te moeten overleven – en dat is ook wat deze jongeren doormaken. Door mijn verleden ben ik één van hen, en kan ik ze goed bereiken. Mijn boodschap is helder: wat je ook overkomt, je bent zelf verantwoordelijk. Als je dat beseft, kun je sterke keuzes maken en je eigen pad kiezen.’
Brian en Layla zijn bijna aan het einde van hun traject bij ONSbank. Ze hebben enorm veel opgestoken, zijn vol lof over ONSbank, en zien hun toekomst weer positief tegemoet. Brian: ‘Volgende week krijgen we de laatste workshop. Storytelling. Daarna houden we onze eindpresentatie. Voor de groep, de coaches én vrienden en familie.’ Je ziet nu al dat ze gaan rocken op die presentatie. De schuld is er nog, maar de schaamte is weg.
Samenwerking met het Ministerie van VWS
Schuld is een belangrijke oorzaak waardoor Nederlandse jongeren op straat belanden. Om hen weer perspectief te geven, steunt Kansfonds naast ONSbank nog vijf andere projecten die zich inzetten voor dak- en thuisloze jongeren. Ze zijn onderdeel van het Actieprogramma Dak- en Thuisloze Jongeren van het ministerie van VWS. De overige vijf projecten worden uitgevoerd door onze projectpartners LEVANTOgroep, STOOT, Neos, IDO en het Kandidatennetwerk.
