‘Het celibaat trok me niet. En wereldse zaken als voetbal wél.’ Dus werd Leo Fijen (64) geen priester. Hij vond andere manieren om na te blijven denken en ideeën uit te wisselen over geloof, leven en samenleven. Bijvoorbeeld als journalist, schrijver, tv-presentator, programmamaker en, steeds nadrukkelijker, directeur van katholieke uitgever Adveniat. ‘Samenleven vereist dat je buigt voor de ander.’
Buigen
Goed samenleven – De samenleving is een begrip, maar samenleven is een werkwoord. Hoe moet het precies? Wat kun je erover leren, en hoe maak je het gemakkelijker voor jezelf en de mensen om je heen?
‘Kijk’, zegt Leo, terwijl hij met grote stappen door zijn uitgeverij loopt. Overal in de felverlichte kantoorruimte liggen boeken en tijdschriften. Hij blijft staan voor een lichthouten IKEA-kast, laat zijn blik langs de kaften glijden en pakt dan de uitgave die hij zocht: De reis van het hoofd naar het hart. ‘Ik heb een groot deel van mijn leven wijsheid gezocht bij kloosterlingen. In dit boek beschrijf ik gesprekken met hen en reflecteer ik daarop. Dit is een pas herziene uitgave van het origineel uit 2004. Ik wilde mijn reflecties aanscherpen, want met vijftien jaar extra ervaring kan ik nét iets meer zeggen over leven en samenleven.’
Verrijkt leven
Leo kreeg in die vijftien jaar kleinkinderen, verloor zijn beide ouders en zag ook zijn werkleven flink veranderen. ‘Zo heb ik onlangs afscheid genomen van KRO-NCRV. Ik ben nog beschikbaar voor advies en presenteer een programma, maar organisatorisch heb ik geen verantwoordelijkheden meer.’ Eigenlijk besloot hij anderhalf jaar geleden al te stoppen. ‘Ik was op reis naar een klooster in Zuid-Frankrijk en kon opeens niet meer lopen van de pijn. Het bleek een probleem aan mijn heup te zijn. Maar ik zag het ook als teken: ik werkte te veel. Zo kon ik niet verder.’
Hij besloot zich meer te gaan richten op zijn rol als uitgever. En is nog altijd blij met zijn keus. ‘Omdat onze projecten goed lopen. Maar vooral omdat ik het ontzettend leuk vind mensen te raken met publicaties die laten zien dat katholieke waarden verrijkend zijn, hun leven betekenis kunnen geven, hen gelukkig kunnen maken.’
Je eigen lichaam kan je de weg vertellen. Zeker als het pijn heeft.
Ultieme buiging
‘Je eigen lichaam kan je dus de weg vertellen. Zeker als het pijn heeft.’ Hij wrijft over zijn pols. ‘In 2009 gleed ik uit op het ijs en brak ik mijn hand. Een tijdlang kon ik de kleinste dingen niet meer, zoals mezelf wassen. Hulp vragen was moeilijk, maar uiteindelijk leerde ik om mijzelf als een kind aan anderen toe te vertrouwen.’ Het deed hem denken aan de woorden van een kloosterling: ‘Pas als je je hoofd stoot, leer je. Pas op het nulpunt van je zwakte ben je bereid jezelf uit handen te geven – als ultieme buiging naar de ander. En pas als je buigt naar de ander, kan hij of zij dichter bij je komen.’
‘Daar draait goed samenleven volgens mij om’, zegt Leo. ‘Dichter bij elkaar komen. Door én jezelf te laten dragen én anderen te dragen. Van beide moet je weten wanneer het nodig is, en beide moet je leren op het juiste moment te doen.’ Hoe je erachter komt wat dat moment is? ‘Als je in je leven momenten van stilte inbouwt, bijvoorbeeld een uur per dag, hoor je scherper wanneer je geroepen wordt. En soms moet je daar geduld voor hebben. Maar als je niet wacht tot de ander klaar is om zich naar je toe te buigen, kunnen jullie niet echt dichter bij elkaar komen. Pas toen mijn stervende moeder mij vroeg haar op te tillen, omdat ze te zwak werd om zelf naar de badkamer te gaan, kwam er meer zachtheid tussen ons.’
Heilige aandacht
‘Iemands nood herkennen en verlichten: dat lukt beter als je ooit zelf op de grond hebt gelegen. Als je vrede hebt met je eigen verhaal, inclusief de schaduwen. En als je heilige aandacht hebt voor de ander; als je hem de ruimte geeft zichzelf te zijn. Daarvoor helpt het als je jezelf klein maakt, je ego opzij zet, je imperfecties toont, daar zo mogelijk vergeving voor vraagt. Goed samenleven is elkaar die heilige aandacht geven.’
Leo wijst omhoog – naar de bovenste plank van de boekenkast. Een rij publicaties over de huidige paus kijkt op hem neer. ‘Daarom bewonder ik hem zo. Hij wil mensen dichter bij elkaar brengen. En dus zegt hij dat hij zelf een zondaar is, dat ook hij tekortschiet, dat ook híj vergeving nodig heeft. Het goede voorbeeld geven door zichzelf zo klein te maken: daar zit grootsheid in.’