ETHOS telling dak- en thuisloosheid in Nederland

In Nederland ontbreekt het zicht op de volledige groep dak- en thuisloze mensen. Om dit te veranderen zijn Hogeschool Utrecht en Kansfonds gestart met een nieuwe telling. De telmethode is in 2023 voor het eerst in Nederland toegepast in de regio Noordoost-Brabant. In 2024 doen 55 gemeentes in 6 regio's verspreid over Nederland mee aan de tweede telronde en bij de derde telronde in 2025 sluiten 57 gemeentes uit 9 regio's aan. Zo werken we toe naar heldere en betrouwbare cijfers voor heel Nederland. En dat is hard nodig om beleid te kunnen maken gericht op het voorkomen en uitbannen van dakloosheid.

Wat is het probleem?

De afgelopen decennia is de groep dak- en thuisloze mensen veranderd. Nieuwe groepen zijn bijvoorbeeld jongeren, vrouwen, arbeidsmigranten of economisch dakloze mensen. Deze groepen worden in de huidige monitoring niet of onvoldoende meegeteld. Experts, opvangorganisaties en beleidsmakers geven aan dat de schattingen van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) slechts een deel van de werkelijke situatie weergeven. Dit is in de eerste plaats een probleem omdat dus niet duidelijk is wat de werkelijke omvang is van de groep dak- en thuisloze mensen. In de tweede plaats kent dak- en thuisloosheid vaak verschillende fases die elkaar snel kunnen opvolgen: verblijf bij vrienden, in een vakantiewoning, in de noodopvang en op straat wisselen elkaar af. Een beleid gericht op voorkomen en uitbannen van dakloosheid vraagt om een brede definitie en bijbehorende meting.

Onze methode: tellen op basis van ETHOS

We maken bij onze telling gebruik van de ETHOS classificatie, die in Europa wordt gezien als de best onderbouwde en meest gezaghebbende manier om dakloosheid te meten. ETHOS staat voor ‘European Typology of Homelessness and Housing Exclusion’ en is in 2006 in Vlaanderen ontwikkeld door Prof dr. Koen Hermans van de Katholieke Universiteit (KU) Leuven. De methode gaat uit van een eendaagse telling in een gemeente of regio, een zogenoemde point-in-time-meting. Alle organisaties of mensen die in aanraking komen met dak- en thuisloze mensen vullen op de dag van de telling vragenlijsten in over mensen die vallen in de ETHOS categorieën. Naast gemeentelijke diensten en de maatschappelijke opvangorganisaties doen bijvoorbeeld ook inloophuizen, ervaringsdeskundigen en ziekenhuizen mee zodat ook minder zichtbare groepen geteld worden. In samenwerking met de Koning Boudewijnstichting (KBS) is de telling inmiddels in diverse steden en regio’s in België uitgevoerd.

Gebrek aan volwaardige huisvesting

De benadering hanteert een definitie waarbij dakloosheid wordt gezien als een gebrek aan volwaardige huisvesting. Hierdoor wordt niet alleen feitelijke dakloosheid, maar ook een potentieel zeer grote groep mensen die geen veilig eigen (t)huis hebben in beeld gebracht. In de telling zullen daarom verschillende groepen worden meegenomen, hierbij kun je denken aan:

  • mensen die leven in de openbare ruimte;
  • mensen in de noodopvang;
  • mensen in een tijdelijke opvang voor dakloze mensen;
  • mensen die uitstromen uit een instelling;
  • mensen in niet-conventionele woonplekken (zoals auto, kraakpand, vakantiewoning);
  • mensen die tijdelijk verblijven bij familie, vrienden of kennissen;
  • mensen met dreigende huisuitzetting.

Video ETHOS telling

In een video die Hogeschool Utrecht over het telonderzoek maakte, legt onderzoeker Sandra Schel in vijf minuten uit waarom het onderzoek zo belangrijk is en hoe het in zijn werk gaat.

Bekijk de video

Telling naar Nederland

Kansfonds en Hogeschool Utrecht halen, in samenwerking met het team van Koen Hermans, de telling naar Nederland. We volgen hierbij de aanpak zoals die in België is toegepast en werken samen met een valideringscommissie van experts en ervaringsdeskundigen.   

Jan de Vries werkt als onafhankelijk adviseur mee aan de telling. Hij heeft binnen zijn ervaring op het gebied van mensenrechten en collectieve belangenbehartiging specifieke expertise op het gebied van recht op huisvesting en dakloosheid. Over het belang van de telling zegt hij: ‘Het is simpelweg niet mogelijk effectief beleid te formuleren gericht op het voorkomen en uitbannen van dakloosheid, als we niet weten wat we onder dakloosheid verstaan, hoeveel mensen het betreft en wie deze mensen zijn. Beleid bestaat dan uit aannames, vaak gebaseerd op vooroordelen en voor grote groepen mensen die toevallig niet onder een bepaalde beperkte definitie vallen, maar wel degelijk dakloos zijn, wordt geen beleid gemaakt. Ze vallen buiten de boot. In Nederland zijn dat op dit moment onder andere een grote groep kinderen, vrouwen en ongedocumenteerde mensen.’

‘Het is simpelweg niet mogelijk effectief beleid te formuleren gericht op het voorkomen en uitbannen van dakloosheid, als we niet weten wat we onder dakloosheid verstaan, hoeveel mensen het betreft en wie deze mensen zijn.

Jan de Vries expert recht op huisvesting

Tijdspad

Hogeschool Utrecht en Kansfonds werken, in samenwerking met Rijk en gemeenten, aan opschaling van de ETHOS telling. Zo bouwen we aan heldere, betrouwbare en vergelijkbare cijfers van dak- en thuisloosheid in Nederland. Afhankelijk van cofinanciering vanuit het Rijk en andere co-financiers hebben we capaciteit voor deelname van 7 tot 10 regio’s in ronde 3 (2024-2025). Na de derde ronde zal ook een vierde ronde aan tellingen worden georganiseerd, deze loopt van oktober 2025 tot oktober 2026.

Beelden dak- en thuisloosheid

Beelden dak- en thuisloosheid

Dak- en thuisloze mensen worden in de media vaak op een eenzijdige manier in beeld gebracht. Kansfonds biedt graag alternatief beeldmateriaal aan: een set realistische foto’s van het leven van dak- en thuisloze mensen. Vrij te gebruiken door iedereen die een verhaal post of publiceert over dit thema.

Bekijk en download de beelden

Contact

Hieronder vind je antwoorden op veel gestelde vragen over de ETHOS telling. Staat jouw vraag er niet bij? Mail dan programmaleider Willem van Sermondt.

Help mee

Het volgende ETHOS-onderzoek willen we nog grootser aanpakken daarom zijn we op zoek naar co-financiers! Word onze partner in dit onderzoek en help zo mee aan noodzakelijke verandering. Neem voor meer informatie contact op met Petra de Wal.