‘Hier is geld, kijk maar wat je ermee doet’

Armoedebestrijding nieuwe stijl

Het was nog niet makkelijk om het voor elkaar te krijgen; mensen die langdurig in armoede leven ‘zo maar’ geld geven, mag eigenlijk niet in Nederland. Het ‘zo maar’ doelt op de onvoorwaardelijkheid van het programma Gewoon geld geven van Kansfonds: zonder er iets voor terug te verwachten of eisen te stellen aan waar het aan uitgegeven mag worden. Met de afspraken die onlangs gemaakt zijn na intensief overleg met juristen en partijen als de Belastingdienst, is de grootste hobbel in het project genomen. Er is interesse; het concept gaat nu getest worden. ‘Uit buitenlands onderzoek blijkt dat geld geven aan arme mensen een positieve invloed heeft op alle levensgebieden, van zelfvertrouwen tot gezondheid’, zegt Kurdestan Smit, adviseur bij Kansfonds. ‘Het is tijd dat zulk onderzoek ook in Nederland beschikbaar komt.’

Zelf keuzes maken

Het krioelt in Nederland van de onderzoeken en projecten om mensen die langdurig in armoede leven te ondersteunen. Maar gewoon geld geven, dat is nog niet eerder gedaan. In de voorlopige onderzoeksopzet van ‘Gewoon geld geven’ zijn er twee groepen van 150 gezinnen. Een groep krijgt zo’n 150 euro per maand, de andere alleen een kleine vergoeding voor het invullen van vragenlijsten. Dit jaar nog komt er een kort testonderzoek, waarna het hoofdonderzoek begin 2022 start. Na de onderzoeksperiode van twee jaar, worden de resultaten in kaart gebracht en geanalyseerd. Smit legt uit dat het onderzoeksproject naadloos aansluit bij het van oudsher ‘katholiek sociaal denken’ (zie pag. 3) van Kansfonds. Dat draait om solidariteit, menselijke waardigheid en het versterken van wat mensen zelf kunnen. ‘Door geld te geven zonder voorwaarden, bieden we mensen de kans zelf keuzes te maken die hun leven verbeteren.’ Daar schort het aan bij de gangbare inkomens-ondersteuning aan arme mensen, die altijd aangevraagd moet worden en waarbij je aan allerlei voorwaarden moet voldoen. Die drempels maken de steun voor een deel van de doelgroep onbereikbaar. Smit: ‘Door gewoon geld te geven, doorbreek je dat.’

Menselijke waardigheid

Voor het onderzoek werkt Kansfonds samen met de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Samen gingen ze op zoek naar hoe dat kan in Nederland, geld geven. De Participatiewet uit 2015, een ingewikkelde set regels die gemeenten verantwoordelijk maakte om kwetsbare groepen aan het werk te krijgen, is vrijwel dichtgetimmerd: het mag niet. En de Belastingdienst heeft weer zijn eigen regels. Na maanden praten met deskundigen en met gemeentes die geïnteresseerd waren in het programma, bleek dat de deelnemende gemeente een zogeheten ‘beleidsregel’ kan opnemen die het mogelijk maakt in het kader van het onderzoek onvoorwaardelijk geld te geven. Voor de HvA is onderzoeker Mirre Stallen verbonden aan ‘Gewoon geld geven’. Zij beaamt dat menselijke waardigheid een uitgangspunt is bij het programma en vult dat aan met het begrip vertrouwen. ‘Wat doet het met mensen als ze niet vanuit wantrouwen worden benaderd door de overheid, maar vanuit vertrouwen? Als ze zelf de regie kunnen nemen, geen tegenprestatie hoeven te leveren, naar eigen inzicht kunnen handelen? En, uiteraard: wat gaan mensen dan doen met dat extra geld, en welke effecten heeft dat?’

Gevangen

Met dit onderzoek wil Kansfonds ook het probleem van chronische armoede op de kaart zetten, heel bewust door radicaal anders te kijken naar gezinnen die in armoede leven dan beleidsmatig gebruikelijk is. Daarmee moet het onderzoek een breekijzer worden in het denken over armoede, zegt Smit. ‘Het idee achter de bijstand is nu dat mensen meer prikkels krijgen om te gaan werken als ze minder geld hebben. Het mensbeeld daarachter is dat het iemands eigen schuld is om arm te zijn en geen werk te hebben. Daar verzet Kansfonds zich tegen. Chronisch geldgebrek houdt mensen juist gevangen in armoede, soms generatie op generatie. Hoe kun je je op sollicitaties of opleiding richten als je alleen maar bezig bent de eindjes aan elkaar te knopen en je voortdurend stress hebt?’ Welke effecten verwacht onderzoeker Stallen van ‘gratis geld’? Het buitenlandse onderzoek, bijvoorbeeld in de VS en in Finland, geeft alvast een inkijkje. In Californië bleek dat mensen met net wat meer geld eerder werk vonden, minder last hadden van depressie en angst, beter in hun vel zaten en een stabieler inkomen hadden. Stallen: ‘Wat mensen met het extra geld doen, is enorm divers. Sommigen huren een of twee avonden per week een babysitter in om zelf een cursus te volgen, anderen zetten een deel van het geld opzij om te sparen of betalen schulden af, weer anderen gaan gezonder eten.’

Gezondere kinderen

Ook de effecten op kinderen zijn deel van het onderzoek. In hoeverre zijn die direct, bijvoorbeeld doordat een kind vaker mee kan doen met klasgenootjes, en in hoeverre indirect, bijvoorbeeld doordat een kind blijer is omdat er minder stress is in het gezin? Onderschat ook de mogelijke gezondheidseffecten op alle gezinsleden niet: wie minder stress heeft, slaapt beter en heeft op termijn minder kans op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten of overgewicht. Smit en Stallen hopen dat beleidsmakers lering gaan trekken uit de resultaten. Smit: ‘Er zijn meerdere gemeentes geïnteresseerd in deelname aan ons onderzoek. Er is veel bewustwording rondom armoede bij mensen die er op gemeentelijk niveau mee bezig zijn. Dat versterken we graag.’