Deze knalbrief is bedoeld voor iedereen die dak- en thuisloosheid onder jongeren wil aanpakken – van beleidsmakers tot woningcorporaties, van hulpverleners tot vastgoedontwikkelaars. We delen hierin de belangrijkste lessen uit vijf jaar actie, experiment en samenwerking binnen het programma Alle jongeren een thuis. De kern: als het sociaal én fysiek domein de handen ineenslaan, kunnen we structurele oplossingen realiseren.
Stel je eens voor: het is 40.000 jaar voor Christus. Je bent met je familie naar het gebied gelopen dat nu Nederland heet. Het is een toendralandschap. Je leeft van de jacht op rendieren en mammoeten. Wat doe je als eerste als je op een nieuwe plek aankomt? (Een café latte bestellen en je dm’s checken is niet het goede antwoord.)
Je gaat op zoek naar onderdak. Je zoekt een grot of overhangende rots, of je bouwt een tent met dierenhuiden en botten. Een woonplek die je beschermt.
Stel je dan eens voor: het is het jaar 2025. Je loopt het gebied van de gemeente Juinen in. Het is een polderlandschap. Je leeft van instant noodles. Wat is het eerste wat je doet?
Alle huizen zijn vol of te duur. Je kunt naar het gemeentehuis, maar in de maatschappelijke opvang kun je niet zomaar terecht. Een hutje voor jezelf bouwen is er niet bij: zomaar ergens gaan wonen mag niet, alle grond is al van iemand.
In de afgelopen tienduizenden jaren is er weinig veranderd aan de basisbehoefte van ons mensen: we hebben in de eerste plaats eten nodig en een dak boven ons hoofd. Toch lukt het ons nog niet om dakloosheid te voorkomen. Maar wat werkt wel? Met het programma Alle jongeren een thuis hebben ruim 100 wereldverbeteraars in Nederland gewerkt aan de paradigmaverschuiving die nodig is om dakloosheid onder jongeren op te lossen. Wat hebben we geleerd? Wat kun jij doen? Je leest het in deze knalbrief.
Met ‘Alle jongeren een thuis’ werken we sinds 2020 aan een verandering in denken en doen rond jongerendakloosheid. Dat is lang, hoor ik je denken. Maar dat valt mee, want we zetten in op een paradigmaverschuiving. Een paradigma is simpel gezegd een manier van kijken, denken en doen. Zie het als een bril met felgekleurde glazen: zet je die op, dan verandert je hele blik op de wereld. Maar na een tijdje merk je het niet meer op, want die bril voelt als normaal. Zo werkt een paradigma. Pas als iemand je wijst op een andere bril, besef je dat er een andere manier van kijken mogelijk is.
Ook rond huisvesting bestaan zulke paradigma’s. Zo werd dak- en thuisloosheid lange tijd gezien als een zorgprobleem. Door die bril is dakloosheid een individueel probleem, van iemand die onaangepast is. De gedachte is dat je eerst ‘je leven op orde moet hebben’ voor je een huis ‘verdient’. Maar wat als we de bril omwisselen? Wat als we dakloosheid zien als een woonprobleem in plaats van een zorgprobleem? Dan begrijpen we dat een stabiele woonplek juist de basis is om verder te bouwen. Zodra we erkennen dat huisvesting de eerste stap is, veranderen de oplossingen. Dan zien we niet langer de jongere als het probleem, maar het systeem. En dát is de paradigmaverschuiving die nodig is.
Deze paradigmaverschuiving is geen doel op zich. De verschuiving is nodig om dak- en thuisloosheid wél op te lossen, waar we daar als maatschappij de afgelopen decennia niet in slaagden. Daarom hebben we met Alle jongeren een thuis de afgelopen vijf jaar gewerkt aan dit nieuwe paradigma.
Het brein achter de theorie van de paradigmaverschuiving, wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn, stelde dat zo’n verschuiving tientallen jaren kan duren. We zijn eigenlijk dus pas net gestart. Maar de effecten zijn al merkbaar. Een belangrijke doorbraak in de paradigmaverschuiving kwam in 2022. In het Nationaal Actieplan Dakloosheid werd het belang van een paradigmaverschuiving benoemd. Waar dakloosheid vroeger als zorgprobleem werd gezien, erkende de sector dat het in de basis een woonprobleem is.
Om dakloosheid op te lossen hebben we dus geen zorgoplossingen nodig, maar woonplekken. Alleen hulporganisaties en maatschappelijke initiatieven hebben daar vaak geen toegang toe. Met Alle jongeren een thuis hebben we dus zelf ook gezocht naar nieuwe vrienden: mensen in het woondomein, ook wel het ‘fysieke domein’. Denk aan woningcorporaties, particuliere verhuurders en vastgoedprofessionals. Kunnen we hen raken, overtuigen en in actie brengen om dakloze jongeren te huisvesten? Met de mond vol van de paradigmaverschuiving zetten we zelf ook onze eerste stappen in een nieuw domein. We spraken op de vastgoedbeurs Provada. We leerden over grondexploitatie (GREX) en woningbouw. Lieten ons bijspijkeren over de ‘fysieke’ en financiële kant van woningdelen- en splitsen.
Dit is wat we leerden.
Ik dacht dat geld het belangrijkste probleem zou zijn bij het realiseren van woonplekken voor jongeren. Toch blijkt in de praktijk geld vaak niet het grootste hangijzer waarom er te weinig woonplekken voor dakloze jongeren worden gerealiseerd. De manier waarop we het georganiseerd hebben is het probleem.
Heijmans streeft ernaar mensen gelukkiger te maken. Het hebben van een dak boven je hoofd is daarvoor vereiste nummer één! Vanuit Heijmans vinden we het belangrijk te bespreken wat onze rol is als vastgoedontwikkelaar bij het oplossen van dakloosheid. Door met ‘Alle jongeren een thuis’ op te trekken hebben we veel geleerd over elkaars perspectieven.
Bij het realiseren van wooncomplex De Tafelberg was het vinden van de juiste partners een zoektocht. We zochten mensen die kansen zagen in plaats van alleen de risico’s. (In gesprekken met partijen die niet wilden meewerken, leerden we hoe we de volgende partner beter konden benaderen en overtuigen.) Want uiteindelijk bestaan organisaties uit mensen – en als de mens wil, kan die ook zijn organisatie in beweging brengen. Dit soort initiatieven kun je niet alleen realiseren, zeker niet als zorginstelling.
Dakloosheid overkomt jongeren niet zomaar; het is een gevolg van hoe wij onze samenleving organiseren. Het is aan ons allemaal om ervoor te zorgen dat wonen voor jongeren weer vanzelfsprekend wordt. Wat eerder onmogelijk leek, blijkt haalbaar als we écht durven kiezen voor daden. Deze jongeren verdienen onze inzet en het herstel van hun thuis.
We praten graag met je verder! In het verlengde van deze knalbrief, hebben Kansfonds en het Instituut voor Publieke Waarden (IPW) een workshop ontwikkeld. Een sessie boordevol praktijkvoorbeelden en ruimte om te leren van elkaars ervaringen, met als doel: geleerde lessen omzetten in concrete stappen richting een thuis voor álle jongeren.
Doe mee, denk mee, werk mee!
De workshop verzorgen we bijvoorbeeld tijdens het congres Dakloos in Nederland op 27 november 2025. Wil je doorpraten of wil je onze workshop tijdens jouw bijeenkomst? Neem dan contact op met Willem.
