De wereld op zijn kop

Wil reageert nuchter, als we hem vragen naar zijn visie op goed samenleven. ‘Dan moet ik over de christelijke moraal beginnen enzo. Kijk, mijn vader was dominee. In de jaren 80 was hij heel betrokken bij de vredesbeweging. Daar kreeg ik als kind natuurlijk veel van mee. Maar of dat me gevormd heeft? Eigenlijk wilde ik journalist worden, vroeger. Maar mijn broer Jan was me voor. Dus ging ik rechten studeren, en helemaal niet per se om de sociale kant op te gaan. Ik had net zo goed op de Zuidas kunnen eindigen.’

Verschil maken voor mensen

Dat dat niet zo liep, kwam door een stage in Genève, bij de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Vluchtelingen (UNHCR). Het mondde uit in een dienstverband van vijf jaar. Om kleinschaliger en persoonlijker te werken, keerde hij terug naar Nederland. ‘Als sociaal advocaat bij Prakken d’Oliveira, een Amsterdams kantoor met ‘Human Rights Lawyers’, sta ik dagelijks aan de zijde van mensen voor wie ik een wezenlijk verschil kan maken. Het is heel hard werken en voor heel andere bedragen dan op de eerdergenoemde Zuidas, maar de voldoening is groot.’

Kromme kritiek

Wat lang bijdroeg aan die voldoening, was de erkenning van buitenaf. ‘Vroeger kreeg ik alleen maar waardering voor mijn werk. Dat is inmiddels wel anders. Een deel van de maatschappij – en helaas een zeer vocaal deel – laat zich extreem negatief uit over alles wat maar met vluchtelingen te maken heeft. Vooral op sociale media. En ook vanuit de politiek komen stevige uitspraken. De sociale advocatuur wordt weggezet als een industrie van zakkenvullers. Maar échte vluchtelingen moeten we altijd bescherming bieden, wordt er dan wel bij gezegd. En daar zit het kromme, want de meeste mensen die wij bijstaan zijn juist ‘echte vluchtelingen’, met het recht om hier te blijven.’

‘We hebben dus een politiek gecreëerd probleem, wat diezelfde politiek vervolgens bekritiseert voor politiek gewin. Het is de wereld op zijn kop en laat zien hoe de  maatschappij uit elkaar te spelen is. Ik denk vaak aan een bekende illustratie van een rijke man, een arbeider en een vluchteling die samen rondom een taart zitten. De vluchteling heeft niets, de arbeider heeft één puntje, en de rijke de rest. Met volle mond spreekt hij de arbeider aan: ‘Pas op hoor, die vluchteling wil je taart afpakken.’ Het is niets meer dan een schrikbeeld, en dat moeten we ook goed blijven vertellen. Asiel is geen probleem in Nederland, daarvoor zijn de aantallen veel te klein. Het tegengaan ervan is dus ook niet de oplossing.’

Averechts effect

Het net geïnstalleerde rechtse kabinet gaat de asielprocedures zeker niet versnellen, schat Wil in. ‘Dus krijg je nóg langere rijen van mensen in afwachting van hun procedure, nog vollere azc’s en nog meer mensen in de illegaliteit. Mensen die al lang óf terug naar eigen land konden gaan óf een volwaardige rol in onze samenleving konden hebben.’ Die vertraging werkt illegaliteit in de hand, legt Wil uit. ‘Als je binnen twee maanden hoort dat je niet in Nederland mag blijven, is de kans veel groter dat je weer gaat. Dat ligt anders als je hier al jaren bent en een heel leven hebt opgebouwd.’

Precies door dit soort mechanismes hebben we ook een eigen verantwoordelijkheid, vindt Wil. ‘Het is prima om mensen terug naar hun land van herkomst te sturen als daar gegronde redenen voor zijn. Maar als je niet in staat bent om dit op een humane en vlotte manier te doen, dan ontkom je er niet aan om de hand in eigen boezem te steken en barmhartig te zijn. Daarmee doel ik op de pardonregeling. Dat is de enige manier om het disfunctionele systeem te resetten en recht te doen aan een grote groep mensen die daaronder lijdt.’

Onbekend met grondrechten

Mensen die om de een of andere reden zonder status in Nederland zijn, kunnen in allerlei problemen komen. Maar als zij slachtoffer worden van een misdrijf zoals uitbuiting, gaan ze niet zomaar naar de politie. ‘Dat lijkt logisch, maar is het niet. Je hebt recht op bescherming en als je slachtoffer bent van mensenhandel, kun je zelfs een verblijfsvergunning krijgen. Je moet het maar weten. Er is onwetendheid aan twee kanten. Zo heb je ook recht op medische zorg, met of zonder verzekering. Artsen kunnen de kosten weer declareren. Maar heel veel artsen weten dat niet, met alle gevolgen van dien. Dus ja, hoe meer kennis van rechten er is, hoe beter.’

Elkaar kennen

‘Over kennis gesproken: een recent opinieonderzoek bevestigde weer wat we al weten. Mensen die in de buurt van een azc wonen, zijn positiever over asielzoekers dan mensen op afstand. Dat ervaar ik ook in mijn eigen buurt, waar mensen uit alle lagen van de bevolking door elkaar wonen, inclusief statushouders. Nooit iets aan de hand. Daarin ligt dan denk ik mijn antwoord op de vraag over goed samenleven. Alles draait om verbinding. Als je elkaar echt leert kennen, zie je veel meer overeenkomsten dan verschillen.’

Wil in het kort:

• 1976 Geboren in Asse (België).
• 1994-2003 Studeert Politicologie en Rechten aan de Universiteit van Amsterdam.
• 2003-2008 Werkt als jurist bij de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen (UNHCR) in Genève.
• 2008-nu Advocaat bij Prakken d’Oliveira Human Rights Lawyers te Amsterdam en in 2019 toegetreden als partner.
• 2018-nu Voorzitter van de Vereniging voor Asieladvocaten en-Juristen Nederland (VAJN).