‘Een burgerberaad kan helpen impasses te doorbreken’

Ze schreef boeken als Practivisme, Ik kom in opstand, De rebelse held en onlangs Nu is het aan ons. Met haar aanstekelijke literatuur stuurt schrijver en filosoof Eva Rovers aan op betrokken burgerschap, met een nieuwe, veel gezondere democratie als doel. Om haar boodschap uit te dragen zoekt ze ook graag het podium. En dat zat er al vroeg in.

Mede lezen?

Dit artikel komt uit ons magazine Mede. Meer lezen? Maak snel een abonnement aan en ontvang Mede voortaan gratis in je brievenbus.

Ja, ik wil Mede lezen

Als kind had Eva al een sterk gevoel van rechtvaardigheid, vertelt ze. ‘Thuis hadden we het veel over wat er speelde in de wereld. En wat je zelf kunt doen om de boel mooier te maken. Op school hield ik spreekbeurten over dingen die me dwars zaten, zoals het aantal verkeersongelukken in de omgeving, of de zeehondenjacht. Altijd vanuit oprechte verontwaardiging: dit kan toch niet! Mijn werk is daar een voortzetting van. Via mijn boeken, maar ook via de media en allerlei podia: van TED tot Lowlands, Brainwash en Buitenhof.’

Democratische fitness

‘De vraag wat je zelf kunt doen in deze maatschappij heeft me altijd beziggehouden. Is het zinvol om geen vlees meer te eten en niet meer te vliegen? Ik denk het wel, en ik doe die dingen dus ook niet. Maar tegelijk zie ik dat er meer nodig is dan persoonlijke keuzes. Als we de regeringen van de afgelopen decennia moeten geloven is koopkracht de maat van alles, niet welzijn, gezondheid of geluk. Daar zijn we naar gaan leven, en het speelt ons uit elkaar. Is mijn belang wel gediend, denken we, in plaats van wat kan ik doen voor een ander. Dat levert een kille samenleving op. Ik wil daar iets aan doen.’

Een belangrijke stap in die richting was het oprichten van Bureau Burgerberaad, vertelt Eva. ‘Een non-profit die politiek en burgers wil laten samenwerken. En voor die consumentenhouding hebben we trouwens ook iets bedacht: ‘democratische fitness’. Een programma om tien democratische spieren te trainen die we allemaal hebben, maar vaak vergeten te gebruiken. Zoals actief naar elkaar luisteren, het constructief met elkaar oneens zijn, nieuwsgierig zijn en anderen activeren. Allemaal spieren die nodig zijn om goed samen te leven en met problemen om te gaan.’

Hoeveel vertrouwen heeft de politiek eigenlijk in burgers?

Georganiseerde onenigheid

Samen omgaan met problemen, dat is vandaag geen overbodige luxe. Klimaatverandering, stikstof, corona, woningnood, ongelijkheid – de crises zijn overal om ons heen. Dat is geen toeval, legt Eva uit, maar een direct resultaat van hoe we onze besluitvorming hebben georganiseerd. ‘We laten problemen over aan politici, maar die moeten elke vier jaar herkozen worden. Maatregelen die mogelijk impopulair zijn of pas op lange termijn effect hebben, schuiven ze daarom vaak vooruit. Zo kon een  stikstofprobleem langzaam uitmonden in een stikstofcrisis. Om zich te onderscheiden, moeten politici het bovendien met elkaar oneens zijn. Dat werkt polarisatie in de hand en maakt grote thema’s aanpakken lastig. Dit alles verklaart ook waarom het vertrouwen in de politiek zo laag is.’

Burgerberaden: de kracht van de massa

In haar boek Nu is het aan ons brengt Eva een oplossing onder de aandacht om die politieke impasse te doorbreken met hulp van de bevolking. Die oplossing is een zogenaamd ‘burgerberaad’ en werkt zo: je stelt een panel samen van honderd burgers, en zorgt daarbij voor een goede weerspiegeling van de samenleving. Jong en oud, arm en rijk, praktisch en theoretisch geschoold en ga zo maar door. Je vraagt dit panel om zich te buigen over een complex maatschappelijk vraagstuk. Tijdens het beraad krijgen ze informatie van zelfgekozen experts, gaan ze in dialoog met elkaar en werken ze samen aan mogelijke oplossingen.

Wat blijkt? Als individu hebben we misschien weinig kennis over een onderwerp, maar als groep zijn we bijzonder goed in staat om oplossingen te bedenken die afgewogen, haalbaar en in het gemeenschappelijk belang zijn. Dit heeft zich wereldwijd al duizenden keren bewezen, weet Eva. ‘Een prachtig voorbeeld is het burgerberaad over abortus in Ierland dat tot een verregaande grondwetswijziging leidde, met brede steun van de bevolking.’

Ook in andere landen blijkt het burgerberaad hete hangijzers om te toveren tot breed gedragen beslissingen: van het gebruik van kunstmatige intelligentie in de zorg in Australië tot klimaatmaatregelen in Schotland. ‘Vaak zijn het keuzes waar politici niet snel mee zouden durven komen, omdat ze denken dat de bevolking ertegen zou zijn.’

Eindelijk die lange termijn

De oude Grieken maakten al in de vijfde eeuw voor Christus gebruik van burgerfora. Hiermee ontstond een vroege basis voor democratie. In onze tijd wordt het middel sinds de jaren 70 weer gebruikt. Bureau Burgerberaad helpt om de toepassing te stimuleren en te zorgen dat dit goed gebeurt en impact maakt. In januari start ook in Nederland een landelijk burgerberaad, over klimaat. Een primeur, waar Eva veel van verwacht. Ook voor onderwerpen die Kansfonds agendeert, zoals armoede of dak- en thuisloosheid, is het burgerberaad een ideaal middel, meent Eva. ‘Gemeenten moeten deze problemen aanpakken, en willen dat ook. Maar in de praktijk lopen ze snel vast op de politieke dynamiek.’

‘Een burgerberaad kan helpen die impasse te doorbreken en eindelijk lange-termijnkeuzes te maken. Bijvoorbeeld met de vraag: hoe zorgen we dat in 2030 niemand in onze gemeente meer dak- of thuisloos is? Een panel kan zich inleven in bijbehorende dilemma’s, zoals: nieuwbouw kan maar kost tijd, geld en stikstofruimte, het opsplitsen van woningen kan de leefbaarheid in een wijk onder druk zetten en de overheid kan vastgoedbeheerders niet zomaar dwingen om leegstaande bedrijfspanden om te bouwen. Zo’n burgerberaad komt misschien met oplossingen die nog niet eerder bedacht zijn. En de keuzes die zij in goed overleg maken, hebben geen blinde vlekken, maar oog voor iedereen in de samenleving.’

Weer bouwen aan vertrouwen

Waarom het vertrouwen van burgers in de politiek zo ontzettend laag is, legde Eva al uit. ‘Maar hoeveel vertrouwen heeft de politiek eigenlijk in búrgers? Om een burgerberaad op te zetten – en minstens zo belangrijk, om je te committeren aan de aanbevelingen die het beraad zal doen – is dat vertrouwen een vereiste. Dat vinden sommige politici heel spannend, alleen daarom is het al zo nodig dat het gebeurt. En het betaalt zich ook terug: door burgers echt te betrekken en verantwoordelijkheid te geven, vergroot je het wederzijds vertrouwen. Dat is helend voor onze samenleving en democratie.’

Nog een goede reden om een burgerberaad in te zetten is natuurlijk dat het zo goed werkt. ‘Er is nog nooit iets ‘geks’ uit gekomen, dat moet twijfelaars toch geruststellen. En wat mooi is: aan het einde van elk burgerberaad dat ik ooit bijwoonde, zeiden deelnemers zo’n beetje dezelfde dingen: “Ik gun het anderen zó om dit mee te maken”, en “toen ik deze diverse groep zag was ik sceptisch, maar onze overeenkomsten zijn groter dan onze verschillen”. En ook deze blijk van verbazing hoort er standaard bij: “Wat gaaf dat je een probleem zo samen kunt aanpakken!” Collectieve wijsheid en kracht, we bezitten het echt. Hoog tijd om er serieus iets mee te gaan doen.’

Eva in het kort

  • 1978 Geboren in Eindhoven.
  • 1997 – 2002 Studeert cultuurgeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht.
  • 2006 – 2010 Promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.
  • 2006 – 2016 Geeft les aan de Rijksuniversiteit Groningen, schrijft biografieën van kunstverzamelaar Helene Kröller-Müller en van schrijver Boudewijn Büch.
  • 2017-2020 Schrijft de boeken De rebelse held, Ik kom in opstand dus wij zijn en Practivisme. Een handboek voor heimelijke rebellen.
  • 2021 – 2023 Is adviseur bij het Amsterdamse mini-burgerberaad en de nationale Inwonerraad Energie.
  • 2021 Ontwikkelt met Pakhuis de Zwijger een internationaal project en website rond klimaat-burgerberaden.
  • 2021 – heden: Is medeoprichter en directeur van Bureau Burgerberaad, pleitbezorging van burgerberaden en een sterkere democratie.
  • 2022 Onderzoekt de impact van klimaat-burgerberaden voor het Europese Knowledge Network on Climate Assemblies. Schrijft Nu is het aan ons. Oproep tot echte democratie, uitgegeven door de Correspondent.