De groep mensen die van weinig geld moet rondkomen is zeer divers. Toch zien we dat ze in de media, politiek en bij beleidsmakers vaak op een eenzijdige manier worden geportretteerd, zowel in woord als beeld. Marleen, lid van het expertiseteam van Kansfonds: “Ik herken mezelf vrijwel nooit in de beelden of verhalen die ik zie van mensen die in armoede leven.” Vooroordelen spelen daarbij bewust of onbewust een rol, weet Marleen uit ervaring. “Een paar maanden geleden stond er een foto van mij in de krant, waarop ik eruitzag als een geshockeerd persoon. Boos. Alsof ik geen lol mag hebben in mijn leven. Waarom mag ik niet lachend op de foto?”
Ook Expertiseteamlid Priscilla kent de hardnekkige vooroordelen. “Het heersende beeld is: ‘Jij bent arm, jij kan niet goed leven. Jij kan niet goed voor je kinderen zorgen. Jij kan dit niet, jij kan dat niet.” Ook het etiket ‘dom’ wordt maar al te vaak op mensen in armoede geplakt. “Ik hoor heel vaak dat kinderen uit arme gezinnen niet zouden kunnen leren, om mij heen en in de media. Terwijl het tegendeel waar is. Mijn oudste kinderen zitten op de havo en het vwo.”
Sterk en veerkrachtig
Woorden en beelden doen ertoe. Zo worden termen als ‘kwetsbaar’ of ‘sociaal zwakker’ te pas en te onpas gebruikt als over armoede wordt gesproken. “Maar ik heb zelden zulke sterke en veerkrachtige mensen leren kennen als mensen die leven in bestaansonzekerheid, zoals de mensen in ons Expertiseteam”, zegt Gerlinda Robbertsen, programma-adviseur bij Kansfonds. “Het zijn overlevers tot en met, onder hele zware omstandigheden. Jaar in jaar uit. Ik denk dat de meeste mensen het niet zouden kunnen.”
Bovendien blijft het grote verhaal, de échte oorzaak van armoede, door het gebruik van verbloemende woorden buiten beeld, vindt Robbertsen. “Het lijkt alsof je zelf iets verkeerd hebt gedaan. Alsof armoede een individueel probleem is in plaats van het gevolg van politieke keuzes en van een complex systeem dat uitgaat van wantrouwen. Het is niet voor niks dat ruim een half miljoen mensen in Nederland in armoede leven, en nog eens 1,2 miljoen mensen om en nabij de armoedegrens.”
Ervaringsdeskundigen niet aan het woord
Uit de recent verschenen studie De maat genomen van het Lectoraat Ontwerpen aan de Journalistiek, in opdracht van FNO Zorg voor Kansen, blijkt dat van de mensen die in Nederlandse kranten aan het woord komen over armoede, nauwelijks een kwart ook daadwerkelijk te maken heeft met armoede. Wel aan het woord komen politici en beleidsmakers, hulpverleners, wetenschappers, uitkeringsinstanties en belangenbehartigers. En die paar keer per jaar dat ervaringsdeskundigen aan het woord komen, gaat het vooral over hun problemen. Hun creativiteit en (veer)kracht komt zelden aan bod, hun expertise wordt niet gevraagd.
Beeldbank en handreikingen
Kansfonds doet dat wel en heeft samen met het Expertiseteam een begin gemaakt met realistische alternatieven. “We hebben al rechtenvrije beelden beschikbaar die recht doen aan de gevarieerde groep dak- en thuisloze mensen, en voegen daar nu realistische beelden aan toe van mensen in armoede”, aldus Henriëtte Hulsebosch, directeur van Kansfonds.
“Daarnaast hebben we handreikingen gemaakt voor journalisten en beleidsmakers waarin we suggesties doen hoe het ook anders kan. De leden van het Expertiseteam zijn er duidelijk over: ze willen niet worden neergezet als zielige mensen die alleen door armoede worden gedefinieerd, maar als mensen die ook leuke dingen doen en lol hebben.” Marleen: “Ik wil dat getoond wordt dat ik in het museum als vrijwilliger op handen word gedragen, met mijn mooie trui en jas. En dat niemand kan zien dat ik in armoede zit.”
