Onzichtbare groep vult het gat
Onze welvarende, vergrijzende en hoogopgeleide samenleving heeft een structurele vraag naar arbeidsmigranten. En dan niet naar hoogopgeleide expats, maar juist naar uitvoerende arbeidskrachten, voor sectoren als bouw, zorg, energietransitie en schoonmaak. Dit gat wordt nu voor een deel opgevuld door mensen zonder verblijfspapieren. Zij werken zwart (niet geregistreerd werk zoals bijvoorbeeld klussen bij mensen thuis), of op geleende of valse documenten.
In Westerse landen als Nederland profiteren werkgevers van de ongedocumenteerde status van deze arbeidskrachten, door hen tegen een laag loon in slechte en soms gevaarlijke werkomstandigheden lange uren te laten maken. Mensen leven onder de radar uit angst om gedetineerd of uitgezet te worden. Ze ervaren problemen op allerlei leefgebieden, maar kunnen hun rechten niet claimen en worden uitgesloten van formele hulpinstanties.
Bestaanszekerheid versus rechteloosheid
Politici in Den Haag zijn zich bewust van het feit dat mensen hier onder erbarmelijke omstandigheden het arbeidstekort aanvullen, maar lijken vast te zitten in de retoriek dat migratie moet worden teruggedrongen. Dat, terwijl wij hier in Nederland geen invloed hebben op migratiestromen, omdat deze afhankelijk zijn van de arbeidsvraag in bestemmingslanden (wat betreft illegale arbeidsmigranten) en conflicten in herkomstlanden (wat betreft vluchtelingen).
In zijn recente boek ‘Hoe migratie echt werkt’ (2023), waarschuwt hoogleraar Hein de Haas dat in het onvermogen (en in mijn ogen ook de onwil) van de politiek om mensen zonder verblijfspapieren een route te bieden naar een legale verblijfsstatus, het gevaar schuilt van het ontstaan van een structureel kansarme onderklasse. En door weg te kijken van dit probleem, gaan ze echt niet weg. Sterker nog – zoals De Haas concludeert – “zoals we uit het gastarbeidsverleden weten zal hun marginalisering alleen maar verergeren”.
Oplossing bij onze buurlanden
Laten we op 22 november deze groep mensen niet vergeten. Zij zijn hier. We mogen daar niet voor wegkijken. Ze houden onze economie draaiende. We kunnen ze dus niet als tweederangsburgers beschouwen en rechteloos in onzekerheid laten bestaan. Als ze oud zijn en niet meer in staat zijn om te werken, worden ze aan hun lot overgelaten en gaan ze soms letterlijk op straat dood (en ja, daar zijn voorbeelden van).
Om het toekomstige kabinet alvast wat handelingsperspectief te bieden, hieronder twee oplossingen uit het buitenland:
- Een deel van de mensen zonder verblijfspapieren betreft uitgeprocedeerde asielzoekers. In Duitsland krijgt deze groep, zolang ze niet kunnen worden uitgezet, zogeheten ‘Duldung’. Dit houdt in dat de plicht om het land te verlaten tijdelijk is uitgesteld en mensen rechten hebben om in Duitsland te wonen en te werken of een opleiding te volgen. Na een bepaald aantal jaar tijdelijk verblijf kunnen ze een aanvraag doen voor permanent verblijf, waarbij ook gekeken wordt naar de werksituatie en of iemand zelfstandig in zijn levensonderhoud kan voorzien.
- Een andere oplossing heeft betrekking op de grootste groep mensen zonder verblijfspapieren in Nederland: illegale arbeidsmigranten. Zij zijn bewust naar Nederland gekomen om het arbeidstekort aan te vullen. Een oplossing voor deze groep is de introductie van alternatieve mogelijkheden voor migranten in Nederland om te legaliseren. Bijvoorbeeld door het afgeven van tijdelijke arbeidsvisa voor sectoren waar tekorten heersen, zodat ze meer rechten hebben. Dit gebeurt nu al in Frankrijk en Duitsland.
Niet wegkijken
Met bestaanszekerheid volop in de aandacht, kan het bestaan van deze groep mensen zonder verblijfspapieren, die een cruciale rol speelt in onze economie, niet ontkend worden. Zij zijn ook onze inwoners en voegen waarde toe aan onze maatschappij. Zij verdienen een stem, een plek, een menswaardig bestaan in onze samenleving. De politiek mag er niet van wegkijken.
Tekst door Myrte Lucassen
