‘Ik had op mijn dieptepunt 70 euro per week om van rond te komen. Daar moest ik alles van doen, met vier kinderen. Gezond eten? Mijn kind een cadeautje laten kopen voor de verjaardag van een klasgenoot? Nieuwe kleren? Dat ging allemaal niet. Met 70 euro per week heb je niks te kiezen. Je zit in een overlevingsmodus, dus vooruitkijken, wat is dat eigenlijk?’ Aan het woord is Tamara Lomas.
Hoe doorbreken we de armoede in Nederland?
We hebben het in Nederland ongelooflijk ingewikkeld gemaakt om gewoonweg in je bestaan te voorzien. En als je een beroep moet doen op inkomensondersteuning, verdwaal je in een woud aan wet- en regelgeving. Juist als je een onzeker bestaan hebt rond het sociaal minimum, gelden nog grotere onzekerheden. Je kan zomaar je huis kwijtraken, toeslagen verliezen of die moeten terugbetalen. Uit angst hiervoor worden veel armoederegelingen niet eens benut. Hoe kan bestaanszekerheid wél structureel vergroot worden? Een mogelijkheid die Kansfonds onderzoekt is ‘Gewoon geld geven’. Gelukkig zijn er meer voorbeelden en volop ideeën in de samenleving. We spraken erover tijdens een thema-avond in Pakhuis de Zwijger.
Inmiddels kan ze weer vooruitkijken en probeert ze als kenniservaringsspecialiste bij de gemeente Zaanstad de kloof tussen ambtenaren en hulpvragers, tussen regels en praktijk, te dichten. ‘Ik probeer mijn collega’s mee te nemen, allereerst in mijn verhaal, en daarna in de casussen die ik nog dagelijks tegenkom.’ Zaanstad was de eerste gemeente die het lef had om aan de slag te gaan met ‘Gewoon geld geven’, een initiatief van Kansfonds en de Hogeschool van Amsterdam waarbij gezinnen in Zaanstad, Tilburg en Amsterdam twee jaar lang elke maand een gift van 150 euro krijgen. ‘150 euro per maand is niet veel,’ zegt Lomas, ‘maar het geeft wel verlichting. Voor het hele gezin.’
Gewoon geld geven
Meer weten over ons initiatief Gewoon geld geven en het onderzoek dat daarbij hoort?
Geitenpaadjes
Het klinkt zo eenvoudig, mensen gewoon wat extra geld geven. Maar dat was het niet. De Zaanse wethouder René Tuijn vertelt dat de voorbereidingen geen half jaartje duurden, zoals aanvankelijk gedacht, maar twee jaar. ‘We moesten regelen dat de giftendrempel omhoogging. Maar toen we dat voor elkaar hadden, moesten we er ook weer voor zorgen dat mensen dan nog wel vrijstellingen voor de gemeentebelastingen kregen. En dat de waterschappen het geld niet gingen ophalen. Elke keer kwam er weer iets bij.’ ‘Zoeken naar geitenpaadjes’ noemt programmaleider van Kansfonds, Bas Pieck dat.
Ook de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman liep aan tegen belemmeringen in het eigen systeem. ‘Elke keer kwam er weer iemand die zei: Maar wethouder, dat kan niet. En dan zei ik: ja maar ik wil het toch. En alleen al die ervaring die we met elkaar hebben opgedaan, is super waardevol. Als je gewoon iets goeds wil doen, dan lukt dat.’ Esmah Lahlah, wethouder in Tilburg: ‘Ik vind dat het als lokale overheid onze verantwoordelijkheid is om goed naar de signalen van individuen te luisteren. Om te kijken hoe we ze kunnen helpen.’
Een bredere beweging
‘Gewoon geld geven’ is niet het enige initiatief dat onvoorwaardelijk geld geeft aan mensen in bestaansonzekerheid. Collectief Kapitaal, een initiatief van Denise Harleman, geeft twaalf maanden lang duizend euro aan mensen die werken en toch op of onder bestaansminimum leven. ‘We zijn een burgerbeweging. Alle schenkingen die worden gedaan zijn afkomstig van burgers. En wij doen als collectief onderzoek. Wat bijzonder is aan wat Kansfonds doet, is dat zij die systeemwereld in kaart brengen, alle wet- en regelgeving en de dingen die politiek gezien belemmerende factoren zijn. Wij kijken meer naar de cultuurkant van de problematiek. Wie zijn wij met elkaar, ook als systeem? Dus onze initiatieven zijn complementair aan elkaar.’
Systeem doorbreken
Het huidige complexe systeem doorbreken, dat is wat de verschillende initiatieven bindt. ‘We weten al 30 jaar dat het armoedebeleid in Nederland armoede creëert’, zegt Albert Jan Kruiter, actieonderzoeker bij Instituut voor Publieke Waarden (IPW). ‘Al die verschillende regelingen, voor het openbaar vervoer, voor maandverband, voor ontbijt op school – die lossen de armoede niet op. Integendeel. Het houdt armoede in stand, omdat je afhankelijk wordt van al die regelingen.’
Vertrouwen in plaats van wantrouwen
Kruiter en het IPW gaan uit van de vraag ‘hoe kan ik je helpen?’ ‘Dat werkt. We hebben net 3.000 huishoudens op die manier geholpen. En die hebben, na het realiseren van hun eigen perspectief, voor 18 miljoen euro aan geïndiceerde zorg niet gebruikt.’ Ook in het onderzoek naar ‘gewoon geld geven’ wordt gekeken naar de kosten en baten. Want als je geen armoedestress meer hebt, heb je wellicht ook geen dure (zorg)professionals meer nodig. Kostenreductie is echter zeker niet het uitgangspunt. Het gaat erom mensen weer centraal te stellen. Wethouder Lahlah: ‘De huidige Participatiewet is in essentie gestoeld op wantrouwen, op het beeld van mensen die niet willen. Dan kun je hem blijven repareren en beleid op beleid stapelen maar dat heeft geen enkel effect. Het moet echt anders. We moeten terug naar de tekentafel en een bestaanszekerheidsbeleid gaan maken dat begint met de vraag: Wat kan ik voor u doen?’ ‘Prachtig dat de wethouders van Zaanstad, Tilburg en Amsterdam daar een begin mee maken’, aldus Kruiter. ‘Bestaanszekerheidsbeleid biedt namelijk zekerheid. En zekerheid vermindert stress. Dat is echt een totaal ander uitgangspunt.’
Momentum
Bestaanszekerheid is momenteel bijna een modewoord geworden en staat in alle partijprogramma’s. ‘Kennelijk wordt de urgentie door iedereen gevoeld’, zegt Lahlah. ‘Laten we daarom het momentum ook gebruiken, zodat gemeenten in ieder geval de ruimte hebben om echt te werken aan perspectief. En aan dat individuele maatwerk dat zo belangrijk is voor de mensen die tussen wal en schip vallen. Ik hoop dat die beweging die we in Zaanstad, Tilburg en Amsterdam, maar ook in andere steden en in andere projecten in gang zetten, in Den Haag aankomt. Zodat daar juist de keuzes worden gemaakt.’ Moorman vult aan: ‘Gemeentes zouden niet verantwoordelijk moeten zijn voor de bestaanszekerheid van hun inwoners. Dat zou het Rijk moeten zijn, precies zoals in de grondwet staat.’
Wat heb je nodig?
Ervaringskennisspecialiste Lomas is voorzichtig optimistisch: ‘Wat mij betreft moet het hele systeem omgegooid worden. We moeten toe naar een systeem dat begint met de vraag: Wat heb je nodig? Kan ik je helpen? Er is nog best een lange weg te gaan, maar we zijn wel goed op weg.’
Groeiende karavaan
Het onderzoek van Gewoon geld geven gaat van start in de gemeenten Zaanstad, Tilburg en Amsterdam, maar is onderdeel van een grotere beweging in de samenleving. Zo breidt Collectief Kapitaal gestaag uit naar meer plaatsen in het land en ontstaan er andere geld-geef-initiatieven. Kansfonds is in korte tijd benaderd door meer dan 20 geïnteresseerde gemeenten, fondsen en maatschappelijke organisaties. Zowel met de vraag om aan te sluiten bij het onderzoek, als om mee te denken over het benutten van beleidsvrijheid en om andere oplossingen in te zetten. Er is duidelijk behoefte aan oplossingen voor armoede in Nederland. Kansfonds vindt dit een belangrijk signaal en gaat op zoek naar meer manieren om samen met gemeenten mensen meer bestaanszekerheid te bieden.
Wil je onderdeel zijn van de groeiende karavaan?
Wil je ook iets doen om armoede in gezinnen te doorbreken? Doneer dan aan ons programma Gewoon geld geven. Alle steun is welkom.
De hele bijeenkomst is hier terug te kijken
Contact
Wil je meer weten over Gewoon geld geven? Of wil je met ons in gesprek over armoede en bestaanszekerheid? Neem contact op met onze programmaleider.
