Bestaanszekerheid

Wat is bestaanszekerheid?

Sinds de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 is bestaanszekerheid hét woord om aan te geven waar de oplossing zit voor allerlei problemen in de samenleving. Terwijl de een het heeft over de wooncrisis aanpakken, denkt de ander bijvoorbeeld aan de sociale zekerheid die op de schop moet. Of aan meer armoedebestrijding en aandacht voor de financiële bestaanszekerheid van ‘werkende armen’. Gaandeweg is bestaanszekerheid uitgegroeid tot een containerbegrip waar op verschillende manieren invulling aan wordt gegeven.

Wat verstaat Kansfonds onder bestaanszekerheid?

Het liefst blijven we weg bij de discussie over ‘wat is bestaanszekerheid?’. Die discussie belemmert waar het daadwerkelijk over moet gaan. En dat is een menswaardig bestaan voor íédereen. Daar kan niemand op tegen zijn; bestaanszekerheid is zelfs een recht dat in de Grondwet is vastgelegd. Om invoelbaar te maken waar het om gaat, noemen wij dat het recht op een thuis. Gewoon een dak boven je hoofd, voldoende geld om van te leven en het diepe besef dat je erbij hoort in de samenleving. Dat is ook wat mensen die het aangaat zélf zeggen. Ze verlangen naar een eigen plek waar ze niet weggestuurd kunnen worden. Naar wakker worden met de zekerheid dat er genoeg inkomen is. En naar gezien worden, je mee kunnen ontwikkelen in de samenleving, een toekomst hebben.

Hoe leef je zonder bestaanszekerheid?

Geen thuis zet de menswaardigheid van iemands bestaan direct onder druk. De schrijnende verhalen van mensen in die kwetsbare positie vertellen vaak hetzelfde. Het leven raakt in de wachtstand. Leven wordt óverleven. Nooit is er rust. Waar slaap je vannacht? Wat kun je de kinderen morgen te eten geven? Kan het tandartsbezoek even wachten? Wordt het een pak wc-papier of een pak luiers? Geen bestaanszekerheid betekent voortdurende stress, wat vaak allerlei gezondheidsklachten geeft en het zicht op een uitweg vertroebelt.

Waarom lossen regelingen en potjes niks op?

Er wordt in Nederland van alles gedaan om mensen te helpen die bijvoorbeeld dakloos zijn of in armoede leven. Maar vaak is die hulp erop gericht om de gevolgen ervan te bestrijden, niet om de echte oorzaken aan te pakken. Denk aan de toeslagen voor huur, voor energie en voor kinderopvang. Maar ook aan regelingen voor een studie, schoolreisje of sportclub. Er zijn schoolontbijten, voedselbanken en tijdelijke opvang voor mensen die dakloos zijn. Maar niks lost de bestaansonzekerheid op, ze ‘verzachten’ alleen de gevolgen. Bovendien maken de potjes en regelingen mensen daarvan onbedoeld afhankelijk.

Wat zijn de gevolgen?

We hebben de hulp met elkaar zó ingewikkeld gemaakt, dat die nauwelijks terechtkomt bij de mensen voor wie de hulp juist bedoeld is. Bovendien kunnen zij snel verdwalen in het woud van ingewikkelde regels. Zie je in die situatie iets over het hoofd? Dan kan je als fraudeur bestempeld worden, een boete krijgen, je toeslag verliezen, je huis kwijtraken. Maar hoe kom je ooit weer uit die situatie als je beneden het sociaal minimum leeft?

Wat nu?

Het is maar goed dat het woord bestaanszekerheid rond gonst. Hoe meer hoe beter, wat ons betreft. Dat helpt om de kwetsbare situatie van mensen die thuisloos zijn flink aan de kaak te stellen én op te lossen. Kansfonds zelf zet tal van breekijzers in om tot die doorbraak te komen. Dat doen we vanuit een totaal andere manier van kijken en met ogenschijnlijk eenvoudige oplossingen. We nemen het initiatief om tot een groeiende karavaan van mensen en organisaties te komen, zodat we samen in beweging krijgen wat al jaren vastzit. Dat doen we met bijvoorbeeld maatschappelijke organisaties, gemeenten, de landelijke overheid en experts. En niet in de laatste plaats met mensen die zelf thuisloos zijn (geweest).

Uitgaan van vertrouwen

Bij dit alles kijken we met een andere blik naar de situatie van mensen die geen thuis hebben. Punt is dat het maatschappelijk systeem er met allerlei regels op gericht is om fraude te voorkomen. Dit uit angst voor misbruik van sociale voorzieningen. Al die regels belemmeren het gros van de mensen juist om hun leven op de rit te krijgen. Ook is al jaren de misvatting dat een laag sociaal minimum mensen aanmoedigt om te gaan werken, wat vaak niet mogelijk is. Daardoor verslechtert hun situatie alleen maar. Zouden we meer vertrouwen in ze hebben, dan groeit de ruimte waarin zij weer de regie kunnen nemen over hun leven. Met alle talenten en capaciteiten die zij hebben. Vaak weten mensen namelijk zelf het beste waarmee hun situatie valt te doorbreken – als zij dat vertrouwen krijgen.

Geen pleisters, maar structurele veranderingen

Ook gaat Kansfonds voor structurele oplossingen in plaats van pleisters plakken. Want een thuis gaat niet alleen over wat vandaag of morgen nodig is, maar ook voor een langere tijd. Daarom jagen we allerlei oplossingen aan die daaraan bijdragen. We financieren de opzet van stoere initiatieven die helpen thuisgeven. Intussen leren we met elkaar van de hindernissen die we tegenkomen. Wat vertellen die over de echte oorzaken die thuisloosheid veroorzaken? Met deze oplossingen overtuigen we de samenleving dat het anders kan en maken we die beweging met elkaar steeds groter.

Gaan voor eenvoudige oplossingen

Dat bestaansonzekerheid zo moeilijk is op te lossen, komt omdat we als samenleving het maatschappelijk stelsel erg ingewikkeld hebben gemaakt. Daarom kiezen we voor (op het eerste oog) eenvoudige oplossingen.

• Afrekenen met armoede? Dat vraagt om voldoende geld om van rond te komen.
• Dakloosheid? Dat los je op met een huis om in te wonen.
• Geef mensen zonder verblijfspapieren toegang tot onderwijs en werk zodat ze echt kunnen meedoen.

Logischer kan het bijna niet, maar als het zo simpel was, waren die problemen allang overwonnen. Zo wordt vaak gedacht dat dakloosheid een zorgprobleem is, in plaats van een woonprobleem. En geld geven aan mensen in armoede, waarmee ze de week door kunnen komen, heeft direct invloed op hun uitkering. Onze zoektocht vertelt alles over wat er in de huidige aanpak van bestaansonzekerheid misgaat. Maar laat vooral ook zien waar de haakjes zitten om tot verbetering te komen.

Lange adem en lef

Thuisgeven is álles doen voor bestaanszekerheid. Want zonder die basis is een menswaardig bestaan onmogelijk. Iedereen een thuis vraagt om het doorbreken van bestaande structuren en een vliegwiel zetten op wat écht werkt. Gelukkig zijn er steeds meer partners met een lange adem en lef, die daar met ons op inzetten. Doe je ook mee?